Diagnostyka medyczna, kontrola bezpieczeństwa – to główne obszary kojarzone z promieniowaniem rentgenowskim. Jednak wykorzystanie promieni X ma znacznie szersze zastosowanie jak np. sprawdzanie żywotności nasion – taki aparat to kolejny eksponat bogatej kolekcji Muzeum Lamp Rentgenowskich naszej uczelni.

– Promienie X kojarzą się nam najczęściej z wykorzystaniem ich w diagnostyce medycznej, w nieniszczących badaniach przemysłowych (badanie odlewów, złączy spawanych) oraz w szeroko pojętym obszarze bezpieczeństwa lotnisk, przejść granicznych, urzędów państwowych, muzeów, ambasad itp. Ale obecnie wykorzystanie promieni rentgenowskich obejmuje wiele innych obszarów gospodarki, jak chociażby przemysł spożywczy (kontrola czystości żywności) czy też leśnictwo i rolnictwo. W zbiorach naszego muzeum uczelnianego znajdują się więc lampy rentgenowskie ale i kompletne aparaty rentgenowskie z wielu tych obszarów – informuje dr inż. Grzegorz Jezierski, założyciel i kustosz Muzeum Lamp Rentgenowskich Politechniki Opolskiej, który właśnie pozyskał kolejny eksponat.

To aparat rentgenowski amerykańskiej firmy Faxitron, typu LX60, przekazany przez Leśny Ośrodek Nasienny w Zwierzyńcu. Urządzenie służyło do oceny żywotności nasion. Jednocześnie można w nim zeskanować sto nasion.
Po co promieniowanie rentgenowskie do badania nasion? – Wykorzystuje się je do oceny żywotności nasion. Dzięki szybkości i prostocie metoda ta znajduje duże zastosowanie jako metoda orientacyjna i uzupełniająca inne metody oceny żywotności nasion. Metody rentgenowskie znajdują zastosowanie w następujących przypadkach: przyspieszonej potrzeby (w ciągu 1-2 dni) oceny jakości nasion (szczególnie przed podjęciem decyzji o celowości zbioru lub długookresowego przechowywania nasion), potrzeby ustalenia bezpośredniej przyczyny złego kiełkowania nasion, badania wartości hodowanej nasion, badania zmian w rozwoju zarodków pod wpływem niekorzystnych warunków środowiska, badania nasion, z których będą hodowane siewki dla celów doświadczalnych lub gospodarczych. Nieniszczący charakter oceny rentgenowskiej pozwala na wydzielenie nasion pełnych z ocenianej próbki i dalsze ich użycie, oraz wyeliminowanie z niej zlokalizowanych nasion pustych i uszkodzonych – tłumaczy dr inż. Grzegorz Jezierski, który dodaje, że ocena rentgenowska znajduje dość szerokie zastosowanie w odniesieniu do nasion gatunków iglastych, znacznie rzadziej stosuje się ją przy ocenie nasion gatunków liściastych. Co ciekawe, rentgenowskie metody oceny żywotności nasion po raz pierwszy w nasiennictwie zastosowano w Szwecji już w 1903 r. dla sprawdzenia przydatności szyszek do zbioru.

– Do badania nasion stosuje się miękkie promieniowanie rentgenowskie, tj. o energii odpowiadającej wysokiemu napięciu ok. 20 kV, co odpowiada większej długości fali promieniowania; przykładowo medycyna wykorzystuje napięcie 60–100 kV, zaś przemysł np. do badania spoin czy odlewów odpowiednio 90-400 kV. Jako detektory promieniowania rentgenowskiego wykorzystuje się zamiast błon coraz częściej detektory cyfrowe – wylicza dr inż. Grzegorz Jezierski.
– Dla pełnej informacji należy wspomnieć także o napromieniowaniu nasion, gdzie stosuje się duże dawki promieniowania. Napromieniowanie nasion jest wykorzystywane do zabijania bakterii w celu późniejszego przetwarzania produktów rolnych, inwazji owadów, zanieczyszczenia lub chorób. Napromienianie rentgenowskie jest także doskonałym, prostym narzędziem do badania różnych skutków mutacji na różne rodzaje nasion – zaznacza dr inż. Grzegorz Jezierski.
W Polsce oceny nasion za pomocą aparatów rentgenowskich oprócz Leśnego Ośrodka Nasiennego w Zwierzyńcu stosują jeszcze: Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym, Leśny Bank Genów Kostrzyca, Instytut Agrofizyki PAN w Lublinie oraz Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach.