W momencie, kiedy człowiek wprowadził ogień do użytkowanych przez siebie pomieszczeń, pojawiła się potrzeba odprowadzania dymu. Dziś spełniają ją  zaawansowane technologicznie konstrukcje, które nie tylko usuwają niebezpieczne związki chemiczne, ale  też  pozwalają na odzyskanie umykającego ciepła i ochronę środowiska.

1. Wprowadzenie

Ogień był obecny w życiu człowieka od zarania dziejów. Z jednej strony był pożądany, ponieważ dostarczał ciepło i światło oraz umożliwiał przygotowanie posiłków. Z drugiej zaś budził respekt jako jeden z żywiołów pojawiający się w spektakularnych warunkach pogodowych (uderzenie pioruna, wybuch wulkanu lub gazu, susza i upał). Blask i ciepło płomieni nadawało mu jeszcze bardziej wyjątkowego znaczenia. Początkowo ludzie nie potrafili samodzielnie rozniecać ognia. Zdobywali go w miejscach pożarów powstałych w wyniku naturalnych zjawisk, przypisywali mu nawet boskie pochodzenie [1].

Do ogrzania pomieszczeń i podgrzewania posiłków w przeszłości stosowano ogniska opalane drewnem. Z biegiem czasu nastąpiło udoskonalenie tej, metody poprzez obłożenie ognisk kamieniami i spajanie ich gliną, dzięki temu ciepło utrzymywało się jeszcze przez pewien czas po wygaszeniu ognia. Niestety, dużą wadą takiego sposobu ogrzewania było wydzielanie znacznych ilości dymu w trakcie spalania. Przełomem było użycie węgla drzewnego, który spalany w specjalnych metalowych nieckach nie wydzielał dymu (np. w Rzymie). Zamknięcie paleniska od góry i odprowadzenie spalin na zewnątrz, to początek budowy pieców i kominów [2].

W momencie, kiedy człowiek wprowadził ogień do użytkowanych przez niego pomieszczeń, pojawiła się potrzeba odprowadzania dymu. Początkowo odprowadzanie dymu odbywało się poprzez szczeliny w przegrodach budynku i specjalne otwory w dachu. W IV wieku naszej ery zaczęto budować szerokie kominy z kamienia, a w XIV wieku zaczęto już wykorzystywać do ich budowy wąskie rury. W wieku XVIII gdy już bardziej poznano proces spalania, zaczęto stosować wąski, wysoki komin, który jest znany do dnia dzisiejszego [3].

Od XI wieku zaczęto dostrzegać problem szkodliwości spalin. Przykładem jest rozporządzenie z 1068 roku, wydane przez Króla Wilhelma Zdobywcę, dotyczące zakazu stosowania węgla, jako opału. Celem zakazu było zmniejszenie zadymienia miast. Kolejne rozporządzenia dotyczące eliminacji zagrożeń, jakie niesie dym i sadza, wydała królowa Elżbieta I. Za początek naukowego poznania procesu spalania można uważać rok 1735 [4]. Nastąpiła wtedy analiza i rozwój technologiczny systemów odprowadzających szkodliwe gazy. W XX wieku zaczęto stosować kominy do odprowadzania innych niż spaliny, niebezpiecznych gazów.

Od XI wieku zaczęto dostrzegać problem szkodliwości spalin. Przykładem jest rozporządzenie z 1068 roku, wydane przez Króla Wilhelma Zdobywcę, dotyczące zakazu stosowania węgla, jako opału. Celem zakazu było zmniejszenie zadymienia miast.

Duży wpływ na rozwój technologii odprowadzania spalin miały kryzysy energetyczne w XX wieku i początek powszechnego stosowania paliw płynnych. Pojawienie się kotłów z zamkniętą komorą spalania i kondensacyjnych (niskotemperaturowych) to kolejny etap rozwoju technologii grzewczo-kominowej. W latach 90-tych XX w. ujednolicono wymagania stawiane przez normy i przepisy w Unii Europejskiej (UE). Polityka energetyczna UE postawiła nowe wyzwania dla producentów systemów odprowadzania spalin. Tematyka ta znajduje swoje odzwierciedlenie w stale rosnącej liczbie konferencji, kongresów, spotkań praktyków i przedstawicieli nauki.

W 2004 roku w Krakowie odbył się Kongres ESCHFÖ (Europejska Federacja Mistrzów Kominiarskich), którego organizatorem była Korporacja Kominiarzy Polskich Stowarzyszenie Zawodowe. Hasłem, pod którym odbywało się spotkanie było: „Czad zabija najciszej”. W czasie Kongresu z inicjatywy polskich kominiarzy, przedstawiciele organizacji kominiarskich z Europy i USA, podpisali memorandum.

Dokument ten skierowano do władz krajowych i międzynarodowych oraz innych instytucji publicznych. W memorandum zwrócono uwagę na problemy prowadzące do zagrożenia zdrowia i życia ludzi wynikające z braku systematycznej obsługi kominiarskiej i wad konstrukcyjnych przewodów kominowych.

W celu ustalenia kierunków działań prowadzących do poprawy bezpieczeństwa odprowadzania spalin, w maju 2011 roku, zorganizowano Ogólnopolski Kongres Korporacji Kominiarzy Polskich w Izbicku pod patronatem Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego. W latach 2013-2019 odbył się cykl konferencji naukowo-technicznych organizowanych przez Wojewódzki Cech Kominiarzy w Opolu przy współudziale Politechniki Opolskiej, Korporacji Kominiarzy Polskich, Opolskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa i Państwowej Straży Pożarnej. Głównym zadaniem tych spotkań było omówienie aktualnych trendów w technice grzewczej, wentylacyjnej i systemach kominowych [5].

Liczba organizacji mających w zakresie swojego działania poprawę bezpieczeństwa systemów odprowadzania spalin i eliminację zagrożeń, jakie za sobą niesie nieprawidłowa eksploatacja kominów wciąż wzrasta [4, 6]. Budowane dziś przewody kominowe powinny być bezpieczne zarówno dla środowiska jak i użytkowników. Komin jako konstrukcja budowlana powinien odpowiadać normom i przepisom prawa budowlanego, a dodatkowo kominy podlegają szczególnemu nadzorowi na etapie produkcji (certyfikacja systemów kominowych) oraz na etapie eksploatacji (kontrola kominiarska).

W budynkach, w których występują kominy stanowią one jeden z najważniejszych elementów eksploatacyjnych. W zależności od pełnionej funkcji dzielimy kominy na: dymowe, spalinowe i wentylacyjne [7]. Obecnie zaobserwować można zmiany i duży postęp technologiczny, związany z produkcją kominów, oparty o nowoczesne rozwiązania konstrukcyjne urządzeń grzewczych: kotły z zamkniętą komorą spalania, kotły kondensacyjne, kotły na biomasę, pellet itp.. Pomimo dynamicznego rozwoju technologii w systemach kominowych, stosunkowo mało jest prac naukowych o charakterze badań podstawowych i prac badawczych nad rozwojem konstrukcji kominów wykonanych
w oparciu o nowoczesne technologie.

2. Problem powstawania pożarów

Najczęstszymi przyczynami pożarów w budynkach, których źródło pochodzi od przewodów kominowych, są wady konstrukcyjne kominów i nagromadzenie się sadz, a następnie ich pożar. Podczas eksploatacji przewodów kominowych może dochodzić do odkładania się w nich zanieczyszczeń, m.in. osadów sadz powstałych w wyniku spalania paliw.

Należy podkreślić, że w przypadku nieprawidłowej eksploatacji komina nagromadzone osady mogą stać się źródłem pożaru, podczas którego temperatura w przewodzie kominowym może osiągnąć wartość nawet ponad 1000ºC. Towarzyszące pożarowi sadzy rozszerzające się gazy mogą prowadzić do zniszczenia konstrukcji komina. Dodatkowo, podczas pożaru sadzy ponad wylotem i w sąsiedztwie komina występuje bardzo duże zadymienie i iskrzenie, powodujące niebezpieczeństwo powstania pożaru [2,3].

W wyniku nagromadzenia się sadz typu smolistego mogą także nastąpić nieprawidłowości w odprowadzaniu spalin, przez co urządzenia grzewcze podłączone do tego przewodu mogą przestać właściwie funkcjonować. W przypadku uszkodzeń struktury komina może dojść do awarii urządzenia grzewczego, a w konsekwencji ulatniania się silnie trujących gazów
w tym tlenku węgla, potocznie zwanego „cichym zabójcą” [8, 9].

W przypadku nieprawidłowej eksploatacji komina nagromadzone osady mogą stać się źródłem pożaru, podczas którego temperatura
w przewodzie kominowym może osiągnąć wartość nawet ponad 1000ºC. Takich zdarzeń jest w Polsce rocznie 13 tysięcy, a w rejonie Śląska co piąty pożar to pożar sadzy.

Pożary powstałe podczas eksploatacji przewodów kominowych są dużym problemem w Polsce i w Europie. Według statystyk przedstawionych przez Janika [10] pożary w Polsce powstałe w wyniku wad i nieprawidłowej eksploatacji urządzeń grzewczych, w których zostali poszkodowani ludzie wynoszą około 14% wszystkich pożarów (rys. 1).

Opracowanie [11] przedstawia szczegółową analizę statystyczną dotyczącą pożarów kominowych wynikających z eksploatacji urządzeń grzewczych. Dane uzyskano z rejestru zgłoszeń Państwowej Straży Pożarnej. W analizie główny nacisk postawiono na zdarzenia z udziałem sadzy. Z analiz wynika, że od 1 stycznia 2010 r. do 31 marca 2015 r. powstało 50 552 zdarzeń, wśród których odnotowano 47 414 pożarów i 2 183 miejscowych zagrożeń. Ilość pożarów odkominowych na przestrzeni dekady utrzymuje się na wysokim poziomie co potwierdzają informacje z 2020 roku [12] mówiące o 13 tysiącach pożarów kominów rocznie, oraz że w rejonie Śląska co piąty pożar to pożar sadzy [13].

Problem powstawania pożarów odkominowych występuje również w innych krajach świata. W Finlandii organy państwowe, w tym Ministerstwo Środowiska, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Organ Bezpieczeństwa Technologicznego (TUKES) oraz uczelnie (np. Tampere University of Technology), widzą potrzebę prowadzenia prac naukowo-badawczych, zmierzających do poprawy bezpieczeństwa pożarowego systemów kominowych. Statystyki ostatnich lat w Finlandii wykazały dużą ilość przypadków pożarów od kominów, w których często ofiarami byli ludzie. Problem w dużej części dotyczył kominów, odprowadzających spaliny
z powszechnie stosowanych pieców fińskich saun [14,15]. Kwestia powstawania pożarów od urządzeń grzewczych opalanych drewnem w odniesieniu tym razem głównie do kominków, dotyczy również Stanów Zjednoczonych. Temat ten był wielokrotnie poruszany i analizowany przez Chimney Safety Institute of America [16].

Rys. 1. Przyczyny pożarów z poszkodowanymi w obiektach mieszkalnych w latach 2002-2012 w Polsce [10]

Dodatkowym czynnikiem, uzasadniającym realizację badań konstrukcji kominów, jest stanowisko Parlamentu Europejskiego i Rady Europy (Rozporządzenie nr 305/2011 [17]), które wprowadza nowe kryteria oceny kominów, jako wyrobów budowlanych, pod kątem zwiększenia bezpieczeństwa. W oparciu o powyższe rozporządzenie opracowane zostały podstawowe polskie przepisy budowlane – Prawo Budowlane, nakładające obowiązek wykonywania obiektów budowlanych w oparciu o założenia wymagań podstawowych, tj.:

a) bezpieczeństwa konstrukcji,
b) bezpieczeństwa pożarowego,
c) bezpieczeństwa użytkowania,
d) odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska,
e) ochrony przed hałasem i drganiami,
f) odpowiedniej charakterystyki energetycznej budynku oraz racjonalizacji użytkowania energii [18].

3. Problem energochłonności w systemach kominowych

W Polsce, ze względu na położenie geograficzne, sezon grzewczy trwa blisko siedem miesięcy, a sezon z ogrzewaniem częściowym jest o dwa miesiące dłuższy. Stąd zapewnienie energii dla celów grzewczych oraz dostarczanie ciepłej wody użytkowej stanowi jeden z najważniejszych problemów dla mieszkańców. Aktualne założenia rozwoju budownictwa to poszanowanie energii i minimalizacja wpływu jej wytwarzania na środowisko naturalne.

Prowadzi to do rozwoju budownictwa energooszczędnego i budownictwa pasywnego, w tym także konieczności projektowania energooszczędnych systemów kominowych. Zatem podjęcie tematu odzysku ciepła z przewodu kominowego wpisuje się w aktualne tendencje budownictwa energooszczędnego. Obecnie zapotrzebowanie na energię staje się istotnym zagadnieniem technicznym. Główne cele stawiane budownictwu energooszczędnemu i pasywnemu polegają na zmniejszeniu zapotrzebowania na energię cieplną, ze zwróceniem szczególnej uwagi na wykorzystywanie źródeł odnawialnych.

W efekcie ma to zmierzać do zmniejszenia nakładów finansowych użytkowników energii i mieć znaczący wpływ na poprawę jakości środowiska naturalnego, a tym samym ograniczyć zużycie paliw konwencjonalnych. Trzeba zwrócić uwagę, że najwięcej energii wykorzystywanej w gospodarstwach domowych pochłania ogrzewanie, co stanowi około 70% zużywanej energii [19].

Aktualnie zużycie energii konwencjonalnej pociąga za sobą wzrost zanieczyszczenia powietrza w postaci emisji szkodliwych gazów i pyłów do atmosfery [19], na rys. 3 przedstawiono udział istotnych sektorów w emisji pyłów PM2,5 w Polsce w 2017 r [20].

W Polsce sezon grzewczy trwa blisko siedem miesięcy, a sezon z ogrzewaniem częściowym jest o dwa miesiące dłuższy. Podjęcie tematu odzysku ciepła z przewodu kominowego wpisuje się więc w aktualne tendencje budownictwa energooszczędnego.

Rys. 2. Zużycie energii w gospodarstwach domowych na poszczególne cele [19]

Rys. 3. Udział istotnych sektorów w emisji PM2,5 w Polsce w 2017 r. (w proc.)[20] (źródło: KOBiZE)

Ilość zużywanej energii poprzez eksploatację systemów grzewczych wynika ze ściśle połączonych ze sobą trzech elementów:

• rodzaju stosowanych paliw,
• konstrukcji kotłów grzewczych
• odpowiednio dobranego systemu kominowego.

Uzyskiwanie energii cieplnej dla celów komunalnych (ogrzewanie pomieszczeń, przygotowanie ciepłej wody użytkowej (c.w.u.) i do celów kulinarnych) należy rozpatrywać jako produkcję energii w instalacjach małej mocy. Można ją porównać do produkcji energii na skalę przemysłową, stosując podobne wymagania przy kryterium efektywności ekonomicznej, technicznej i ekologicznej. Uzyskiwanie wysokiej efektywności ekologiczno-ekonomicznej instalacji produkującej ciepło odnosi się do zagadnień: stosowanego paliwa, rodzaju urządzenia grzewczego i zastosowanego systemu kominowego. Biorąc pod uwagę oszczędność energii w całym obiekcie budowlanym, należy również wspomnieć o czynniku wynikającym z odpowiedniej izolacyjności zastosowanych przegród budowlanych, zarówno pionowych, jak i poziomych [21].

Oszczędność paliw stosowanych do ogrzewania i ograniczenie zanieczyszczeń powietrza, to jedne z priorytetów Unii Europejskiej. Podstawowymi aktami prawa UE, dotyczącymi ochrony środowiska i oszczędności energii w budownictwie są dyrektywy
i rozporządzenia m.in.: dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE [22] i Dyrektywa ErP 2009/125/WE z 2009 roku [23], dotycząca zużycia energii, której celem jest wspieranie kształtowania produktów sprzyjających ochronie zasobów energetycznych.

Natomiast treści zawarte w aktach prawnych [17] i [18] przedstawione w punkcie 1, oprócz bezpieczeństwa, informują również o: „konieczności budowy obiektów budowlanych wraz ze związanymi z nimi urządzeniami budowlanymi, biorąc pod uwagę okres użytkowania w sposób określony w przepisach, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, spełniając wymagania podstawowe dotyczące: bezpieczeństwa konstrukcji, bezpieczeństwa pożarowego, bezpieczeństwa użytkowania, odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska, ochrony przed hałasem i drganiami, odpowiedniej charakterystyki energetycznej budynku oraz racjonalizacji użytkowania energii”.

Duża energochłonność urządzeń grzewczych lub niedostosowanie do nich systemów kominowych znacząco przekłada się na wzrost emisji zanieczyszczeń do atmosfery w tym niską emisję i powstawanie tzw. smogu [24, 25]. Poniższa grafika (rys. 4) potwierdza, że problem w szczególności dotyczy urządzeń małej mocy i przewodów kominowych [26].

Rys. 4 Źródła zanieczyszczenia powietrza w UE [26] (Źródło: Prezentacja autorstwa W. Anigacz, A. Koprowicz w oparciu o ETO – 2018 na podst. EEA – 2017 report, s. 14)

Problemy zagrożenia środowiska i powstawania pożarów w budynkach mieszkalnych, których przyczyną są wadliwe systemy kominowe odprowadzające spaliny, szczególnie dostrzegane są w krajach, które charakteryzują się klimatem strefy zimnej i umiarkowanej. Opisane tragiczne statystyki, w pełni uzasadniają prowadzenie prac naukowo-badawczych w dziedzinie kominów i systemów kominowych. Badania powinny zmierzać do poprawy bezpieczeństwa ich użytkowania.

Obecnie realizowane badania prowadzą do poprawy bezpieczeństwa i zmniejszenia energochłonności kominów oraz systemów kominowych w budownictwie mieszkaniowym.

Duża energochłonność urządzeń grzewczych lub niedostosowanie do nich systemów kominowych znacząco przekłada się na wzrost emisji zanieczyszczeń do atmosfery w tym niską emisję i powstawanie tzw. smogu

4. Podsumowanie

Dotychczas stosowane kominy były przeznaczone tylko do odprowadzania spalin z urządzeń grzewczych do atmosfery. Wraz z odprowadzanymi spalinami przez komin usuwane było ciepło, tzw. strata wylotowa wyraźna. Możliwość odzyskania części ciepła z przewodu kominowego ma wpływ na sprawność energetyczną urządzeń grzewczych i ochronę środowiska. Jednocześnie grawitacyjnie poruszające się powietrze w części powietrznej wzdłuż kanału spalinowego coraz częściej znajduje zastosowanie w technice kominowej i ma bezpośredni wpływ na zmniejszenie temperatury obudowy zewnętrznej, co poprawia bezpieczeństwo pożarowe.

• 

Rys 5. Realizacja badań doświadczalnych komina na Wydziale Budownictwa i Architektury Politechniki Opolskiej

Rys. 6. Badania prototypu komina opracowanego w firmie Jawar sp z o.o. przy wsparciu zespołu z Politechniki Opolskiej wynik realizacji projektu dofinansowanego z NCBiR.

W oparciu o przeprowadzony przegląd literatury światowej można stwierdzić, że obecnie produkowane systemy kominowe to efekt realizacji prac badawczych związanych z procesami zachodzącymi w kominach i ich otoczeniu. Podczas opracowywania nowoczesnych kominów wykorzystuje się innowacyjne materiały budowlane a ich konstrukcje opracowywane są w oparciu o szereg badań i zaawansowanych symulacji numerycznych, których przykłady opisano w pracach [27-31].

Nowe rozwiązania konstrukcyjne kominów, jako elementów budowli i budynków oparte o wnikliwe analizy teoretyczne i badania doświadczalne, mogą przyczynić się do opracowania konstrukcji kominów, które będą uwzględniać takie zagadnienia jak:

• zmniejszenie emisji szkodliwych gazów i pyłów do atmosfery,
• zwiększenie sprawności energetycznej,
• zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych wynikających z ograniczenia potrzebnej ilości paliw energetycznych,
• zwiększenie bezpieczeństwa pożarowego.

Prowadzone obecnie prace badawcze i analizy mogą stać są przyczynkiem, aby komin stał się bezpieczną konstrukcją budowlaną, wykorzystywaną również w celu poprawy sprawności energetycznej urządzeń grzewczych.

Podążając za potrzebami technologicznymi i społecznymi na Wydziale Budownictwa i Architektury Politechniki Opolskiej prowadzone są badania w tej tematyce i stale rozbudowywane jest zaplecze badawcze, które to umożliwia (Rys. 5 i 6). 

Wyniki zrealizowanych dotychczas badań były podstawą rozprawy doktorskiej pt. „Analiza parametrów technologiczno-użytkowych w wielowarstwowych cienkościennych kominach stalowych”. Rozprawa ta uzyskała wyróżnienie i nagrodę II stopnia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Nagroda MNiSW dla dra inż. Krzysztofa Drożdżola

W wyniku realizacji badań z tej tematyki autorzy niniejszego opracowania brali udział w realizacji grantów dofinansowanych z NCBiR. Zagadnienia związane z techniką kominową były tematem prac zleconych przez producentów i użytkowników przewodów kominowych. Obecnie tematyka ta stanowi jeden z kierunków badań prowadzonych na Wydziale Budownictwa i Architektury Politechniki Opolskiej.

Bibliografia:

1. Nowakowski P.: Architektura i ergonomia kuchni domowych na tle ewolucji zwyczajów kulinarnych. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej,
   Wrocław 2015.
2. Anigacz W., Drożdżol K.: Cleaning and preservation of chimney flue. Roczniki Inżynierii Budowlanej. PAN, Zeszyt 9/2009, s. 21–24.
3. Abramowicz K., Lenkiewicz W.: Podstawowe wiadomości z kominiarstwa. Zakład Wydawnictw CRS, Warszawa 1961.
4. Kania R.: Nowoczesne systemy odprowadzania spalin w Zjednoczonej Europie – fakty, trendy i argumenty. Bussines Centre Club, Opole 2009.
5. Bęben D., Drożdżol K. (Pod redakcją): Technika grzewcza, wentylacyjna i systemy kominowe. Aktualne trendy w badaniach naukowych i bezpieczeństwie. Wojewódzki Cech Kominiarzy w Opolu, Opole 2014.
6. Kania R.: The chimney as technological challenge of modern Times. European Chimneys Association. Opole – Vienna 2011.
7. PN-B-10425:1989: Przewody dymowe, spalinowe i wentylacyjne murowane z cegły. Wymagania techniczne i badania przy odbiorze. PKN, Warszawa 1989.
8. Anigacz W., Drożdżol K.: Sposób naprawy przewodu kominowego. Ciepłownictwo, Ogrzewnictwo, Wentylacja, vol. 43, nr 1, 2012, s. 30–32.
9. Drożdżol K.: Zapewnienie bezpieczeństwa w systemach odprowadzania spalin w budownictwie mieszkaniowym. Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza/Safety & Fire Technique, vol. 41, Nr. 1, 2016, s. 67–73.
10. Janik P.: Prezentacja z międzynarodowej konferencji ”Czujka dymu i czujnik tlenku węgla, czyli mała inwestycja w duże bezpieczeństwo” w formie multimedialnej, Warszawa 2013.
11. www.ppoz.pl/ratownictwo-i-ochrona-ludnosci/979-pozary-kominowe
    (rok odwiedzenia strony 2017).
12. https://regiony.tvp.pl/46164626/niepokojace-statystyki-plaga-pozarow-sadzy-w-kominach (rok odwiedzenia strony 2021).
13. https://wiadomosci.ox.pl/co-5-pozar-to-pozar-sadzy-w-kominie,66649 (rok odwiedzenia strony 2021).
14. Inha T., Leppänen P., Peltomäki P.: Tutkimusselostus nro PALO 1950/2011, Tampere 2011.
15. Leppänen P., Inha T., Pentti M.: An Experimental Study on the Effect of Design Flue Gas Temperature on the Fire Safety of Chimneys. Fire Technology, vol. 51, 2015, pp. 847–866.
16. www.csia.org. Chimney Safety Institute of America (rok odwiedzenia strony 2016).
17. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 305/2011 z dnia 9 marca 2011r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG.
18. Ustawa Prawo Budowlane. Dz.U. Nr 89 poz. 414 z późn. zm. z dnia 7 lipca 1994 r.
19. www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/se_efektywnosc_wykorzystania_energii_2000-2011.pdf (rok odwiedzenia strony 2015).
20. https://pie.net.pl/smog-powoduje-43-tys-przedwczesnych-zgonow-rocznie-i-kosztuje-polska-gospodarke-miliardy-zlotych/ (rok odwiedzenia strony 2021).
21. Habeebullah M. H., Akyurt M., Najjar Y. S. H. And El-Kalay A. K.: Experimental performance of a waste heat recovery and utilization system with a looped water-in-steel heat pipe. Applied Thermal Engineering, vol. 18, No. 8, 1998, pp. 595–607.
22. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (CAFE).
23. Dyrektywa parlamentu europejskiego i rady 2009/125/WE z dnia 21 października 2009 r. ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów związanych z energią.
24. Drożdżol K., Jarzyński P., Impact of chimney on low emission MATEC Web Conf., 174 (2018) 01023, DOI: https://doi.org/10.1051/matecconf/201817401023.
25. Drozdzol K., Development of Modern Chimney Systems Designed for Solid Fuel Devices. In: Monteiro J. et al. (eds) INCREaSE 2019 (2020). Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-30938-1_39.
26. Anigacz W., Koprowicz A., „Czas na Czyste Powietrze”, Kampania edukacyjna realizowana w ramach NPZ na lata 2016–2020 – Bezpieczne Ciepło 2018, grafika przygotowana w oparciu o ETO – 2018 na podst. EEA – 2017 report, s. 14.
27. Drozdzol K. Thermal and Mechanical Studies of Perlite Concrete Casing for Chimneys in Residential Buildings. Materials. 2021; 14(8):2011. https://doi.org/10.3390/ma14082011.
28. Drozdzol K. CFD thermal analysis of a three-layer chimney used in residential buildings, Journal of Building Engineering, Volume 44 (2021), 102665, https://doi.org/10.1016/j.jobe.2021.102665.
29. Drozdzol K. Experimental fire testing of an innovative three-layer chimney for residential buildings, Journal of Building Engineering, Volume 28 (2020), https://doi.org/10.1016/j.jobe.2019.101019.
30. Leppänen P., Malaska M., Experimental study on the smouldering combustion of mineral wool insulation in chimney penetrations, Fire Technol., 55 (2019), pp. 2171-2194, 10.1007/s10694-019-00849-1.
31. Neri M., Leppanen P., Alanen M, et al. Effects of the coupling of insulating and conductive materials to limit the temperature at chimney-roof penetration Fire Technol., 56 (2020), pp. 1655-1680, 10.1007/s10694-020-00947-5.

Na górnym zdjęciu: dr inż. K. Drożdżol (archiwum PO)