– Na portalach z ogłoszeniami o pracę pojawiła się duża ilość ogłoszeń odnośnie pracy w trybie zdalnym. Co ciekawe część wyszukiwarek dodała możliwość filtrowania ofert pracy ze względu na tryb zdalny. Zdalnie prowadzi się również rozmowy kwalifikacyjne. To spowodowało, że lokalizacja pracy przestaje być barierą – zauważa dr Jolanta Maj.

Anna Kułynycz: Jak bardzo 2020 rok zmienił rynek pracy? 

Dr Jolanta Maj z Wydziału Ekonomii i Zarządzania Politechniki Opolskiej: Badania Głównego Urzędu Statystycznego pokazują, iż 2020 rok i pandemia COVID-19 przyniosły znaczne i interesujące zmiany na rynku pracy. Dodatkowo można przypuszczać, że obecnie obserwujemy dopiero początek tych zmian. Dane GUS pokazują, że pod koniec III kwartału 2020 liczba pracujących była o 3,5% wyższa niż w końcu II kwartału 2020 roku. Zlikwidowano ponadto 62,4 tys. miejsca pracy, co stanowi 33% mniej niż w II kwartale 2020 roku. Nie mniej jednak miejsca pracy wciąż są likwidowane. 2020 roku przyniósł również wprowadzenie pracy zdalnej, która wymaga jeszcze doprecyzowania w zakresie przepisów prawnych. Samo jej wprowadzenie zmieniło natomiast sposób funkcjonowania organizacji i ludzi na rynku pracy. Na portalach z ogłoszeniami o pracę pojawiła się duża ilość ogłoszeń odnośnie pracy w trybie zdalnym. Co ciekawe część wyszukiwarek dodała możliwość filtrowania ofert pracy ze względu na tryb zdalny. Zdalnie prowadzi się również rozmowy kwalifikacyjne. To spowodowało, że lokalizacja pracy przestaje być barierą. Odległość geograficzna przestaje być problemem, dzięki czemu firmy mogą poszukiwać pracowników nie tylko lokalnie, ale wręcz globalnie. Z drugiej strony tzw. wojna o talenty zyskała nowy wymiar. Specjaliści i najbardziej utalentowani pracownicy mogą podjąć pracę w dowolnym miejscu. Może się okazać, że profesje, w których wcześniej obserwowaliśmy już niedobór pracowników, jak np. cały sektor IT staną się teraz jeszcze trudniejsze, a firmy będę musiał oferować jeszcze więcej, aby pozyskać utalentowanych pracowników.

Jakie są największe plusy pracy zdalnej?

Istnieje szereg plusów pracy zdalnej zarówno z perspektywy pracownika jak i pracodawcy. Jedną z głównych zalet jest możliwość elastycznego kształtowania czasu pracy. To pracownicy decydują, kiedy zabiorą się za określoną czynność. Wskazuje się również, iż praca zdalna ułatwia godzenie życia zawodowego z życiem prywatnym, aczkolwiek tu trzeba uważać, żeby praca nie przeniknęła nam do życia prywatnego, bo może się okazać, że zamiast więcej czasu poświęcać rodzinie, pracownik będzie próbował żonglować pracą i obowiązkami rodzinnymi i w efekcie ani nie wypełni obowiązków zawodowych a on sam i jego rodzina będzie sfrustrowana całą sytuacją. Plusem jest również to, że nie tracimy czasu na dojazdy do biura i stanie w korku.
Z punktu widzenia pracodawcy dużym plusem są na pewno oszczędności. Znaczna część pracowników pracuje na własnym sprzęcie, na prywatnym Internecie. Pracodawcy obserwują więc niższe koszty związane z obsługa biura a czasem wręcz rezygnują z dużej przestrzeni biurowej. Dodatkowo badania pokazują, że efektywność pracowników pracujących zdalnie wcale nie maleje a w niektórych przypadkach pracownicy tacy są bardziej efektywni.

Praca zdalna sprawiła, że część naszego domu, mieszkania stała się miejscem pracy. Nierzadko w tym samym pomieszczeniu przebywa dziecko uczące się zdalnie. Jak to wszystko pogodzić?

Opisana sytuacja jest bez wątpienia bardzo trudna dla samego pracownika, ale również dla jego dziecka. Dużo zależy od wieku dziecka. Jeżeli dziecko jest starsze, może spróbować wytłumaczyć mu, że w danym momencie musimy pracować, mamy telekonferencję i nie powinno nam przeszkadzać. Z drugiej strony my również powinniśmy zapewnić mu w miarę możliwości spokój i prywatność podczas lekcji. Przecież w normalnych warunkach również nie towarzyszymy mu w lekcjach czy interakcjach z rówieśnikami. Pamiętajmy, że dziecko może się czuć skrępowane naszą obecnością. Jeżeli mamy taką możliwość dzielmy się obowiązkami z partnerem. Warto ustalić sobie pewien rytm dnia. Wstawać o określonych porach, ustalić określone godziny posiłków, ale też zaplanować sobie przerwy. Bardzo ważne jest również zaplanowanie o której godzinie chcemy skończyć pracę, tak aby właśnie nie doszło do rozmycia życia zawodowego i prywatnego. Ponadto, kiedy już skończymy pracę i zamkniemy komputer faktycznie „wyjdźmy z pracy” i nie sprawdzajmy jeszcze skrzynki mailowej na telefonie czy nie piszmy szybko do przełożonego czy współpracowników. Szanujmy swój czas, ale też czas naszych kolegów i koleżanek. Taki plan dnia dobrze przygotować sobie z wyprzedzeniem, dzień wcześniej zostawiając oczywiście możliwość dopasowania go do nagłych wydarzeń. Taki plan, wypracowany wspólnie z rodziną pozwoli na wprowadzenie pewnego porządku i przewidywalności.

Praca w domu to mniejszy kontakt między pracownikiem a managerem. Co to może oznaczać w praktyce?

Badania, ale również rozmowy z managerami pokazują, że dużym wyzwaniem dla organizacji jest monitorowanie pracy pracowników. Widzimy tutaj pewną przepaść pomiędzy tym co mówi i radzi nauka, a jak wygląda praktyka w dużej liczbie organizacji. Badania i eksperci zwracają uwagę na konieczność przejścia z rozliczania za proces na rozliczanie za efekt, czyli de facto odejście od ścisłego monitorowania czasu pracy, a sprawdzeniu czy pracownik faktycznie wywiązał się z obowiązków i dostarczył np. oczekiwany produkt czy usługę. Takie podejście może jednak skłaniać do nadużyć i obciążania pracownika zadaniami, co do których z góry wiadomo, że nie są możliwe do wykonania w ciągu normalnego czasu pracy. Dlatego bardzo ważne są dwie wartości: uczciwość i zaufanie. Z jednej strony pracownicy powinni pracować uczciwie i to niezależnie od tego, czy pracują stacjonarnie czy zdalnie. Z drugiej strony pracodawcy powinni uczciwie i proporcjonalnie ustalać zakres obowiązków. Zaufanie również odnosi się do obu stron. Pracodawca powinien ufać, iż pracownik rzetelnie podejdzie do obowiązków zawodowych natomiast pracownik powinien ufać, iż pracodawca jest po jego stronie, że nie będzie go wykorzystywał i odniesienie się ze zrozumieniem do zgłaszanych problemów i wyzwań. 

Drugim istotnym wyzwaniem jest komunikacja. Komunikacja zapośredniczona, z wykorzystaniem nowoczesnych technologii nigdy nie będzie taka sama jak komunikacja twarzą w twarz. Nawet telekonferencje, które najbardziej oddają realia tradycyjnego spotkania przecież często ograniczają interakcje poprzez zalecenia wyłączania mikrofonów przez osoby, które aktualnie nie mówią. Przecież w trakcie tradycyjnego spotkania nikomu „nie wyłączamy mikrofonu”. Takie zabiegi ograniczają spontaniczność komunikacji. Natomiast w przypadku zwykłych rozmów telefonicznych, maili, czy messengerów tych ograniczeń jest jeszcze więcej. Natomiast wszelkie ograniczenia zwiększają ryzyko nieporozumień, niedopowiedzeń i konfliktów. 

Czy praca w kapciach rozleniwia?

 Uważam, że to kwestia dość indywidualna. Praca zdalna na pewno wymaga dużego samozaparcia, samokontroli i umiejętności organizowania sobie czasu. Na pewno część osób będzie wolała dłużej poleżeć w łóżku czy włączyć sobie telewizor zamiast pracować. Z drugiej strony część osób, szczególnie tych rozliczanych z efektu pracy a nie procesu będzie chciała jak najszybciej uporać się z obowiązkami zawodowymi, aby korzystać z benefitów jakie daje praca z domu.

Jak wygląda sprawa wypalenia zawodowego w przypadku home office?

Częściowo praca zdalna może zwiększać ryzyko wypalenia zawodowego. Ograniczony kontakt z przełożonym i współpracownikami, poczucie, że zostaliśmy zostawienie „sami sobie”, brak wystarczających zasobów, dostępu do informacji, zaburzona komunikacja mogą wręcz nasilać ryzyko wypalenia zawodowego. Na pewno jest to bardzo ciekawe i ważne zagadnienie wymagające dodatkowych badań. Z punktu widzenia pracodawcy warto jednak zwracać szczególna uwagę na sygnały płynące od pracowników, szczególnie, że kontakty z nimi są dość ograniczone. 

W jakich Pani zdaniem branżach praca zdalna zostanie na dłużej, jeśli nie na stałe?

Badania realizowane przez Główny Urząd Statystyczny pokazują, że w III kwartale 2020 roku więcej osób pracujących zdalnie pracowało w sektorze prywatnym. Najczęściej praca zdalna wykonywana była w sektorze informacji i komunikacji (ponad 50% pracujących), działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (niecałe 30%) oraz działalności finansowej u ubezpieczeniowej (ponad 25% pracujących). Są to sektory, w których często praca zdalna wykonywana była jeszcze przed pandemią i są one niejednokrotnie predystynowane do wykonywania pracy w tej formie. Z drugiej strony mamy sektory takie jak opieka zdrowotna i pomoc społeczna, zakwaterowanie i gastronomia, budownictwo, górnictwo czy rolnictwo, gdzie odsetek pracujących zdalnie jest minimalny i wynosi zaledwie kilka procent. O ile oczywiście udziały pracowników pracujących zdalnie w tych sektorach będą się zmieniać o tyle same sektory w których pracujemy zdalnie i w których praca ta nie jest wdrażana raczej nie zmienią się drastycznie.