,,Sportu nie interesuje, kim jesteś!”

Posted by on in | 774 Views

– aktywność fizyczna osób z niepełnosprawnościami

„Pragnę zwyciężyć, lecz jeśli nie będę mógł zwyciężyć, niech będę dzielny w swym wysiłku”! Tak brzmią słowa przysięgi, które po raz pierwszy zostały wypowiedziane przez Eunice Kennedy Shriver w Chicago podczas I Światowych Letnich Igrzysk Olimpiad Specjalnych w 1968 roku[1].

  1. Wprowadzenie

Na świecie oraz w Polsce wyróżniamy dwa nurty zachęcające do podejmowania aktywności ruchowej, oraz angażujące w uprawianie sportu wśród osób z niepełnosprawnościami. Są to Olimpiady Specjalnie, w których uczestnikami są osoby z niepełnosprawnością intelektualną oraz sprzężoną i igrzyska paraolimpijskie (pot. paraolimpiada) zrzeszające zawodników głównie z niepełnosprawnością ruchową, w tym osoby z dysfunkcjami mobilności, po amputacjach kończyn, z utratą wzroku i porażeniem mózgowym.

W Polsce idea Olimpiad Specjalnych zrodziła się na początku lat 80-tych XX wieku. W 1985 r. Polska uczestniczyła po raz pierwszy w Światowych Zimowych Igrzyskach Olimpiad Specjalnych [1], natomiast niespełna 50 lat temu polscy sportowcy niepełnosprawni zadebiutowali w igrzyskach paraolimpijskich. W 1972 roku w niemieckim Heidelbergu wystartowało 22 zawodników, którzy wywalczyli 33 medale, w tym 14 złotych [2]. Czynnikiem odróżniającym obydwa nurty jest przyczyna istniejącej niepełnosprawności.

Olimpiady Specjalne zrzeszają zawodników z niepełnosprawnością intelektualną, Paraolimpiady to ruch zrzeszający zawodników  z niepełnosprawnością ruchową.

Rys. 1., 2. Wydarzenie pn. „Politechnika Opolska Osobom z Niepełnosprawnościami”

2. Definicja sportu osób z niepełnosprawnościami

Chcąc umiejscowić sport osób niepełnosprawnych w systemie kultury fizycznej, można odwołać się do form uczestnictwa w kulturze fizycznej, wśród których wymienia się: wychowanie fizyczne specjalne, rekreację fizyczną, sport oraz rehabilitację ruchową. W przypadku osób niepełnosprawnych możliwość udziału w różnych przejawach kultury fizycznej determinowana jest specyfiką niepełnej sprawności, a niezależnie od formy tego uczestnictwa zawsze będzie się w niej przewijał cel terapeutyczny. Podkreślić należy pojęcie aktywności sportowej, która w odniesieniu do osób niepełnosprawnych łączy rekreację fizyczną i sport [3].

Rys. 3. Sekcja siatkówki na siedząco

Według badaczy rozróżnienie pomiędzy rekreacją, a sportem jest często utrudnione, a wynika między innymi z problemów w zdefiniowaniu słowa „sportowiec” w przypadku osób niepełnosprawnych. Ze względu na złożoność utrudnień w podejmowaniu aktywności sportowej, zwłaszcza przez osoby ze znacznymi dysfunkcjami, sukces sportowy bywa czasami przypadkowy, a samo kryterium osiągnięć sportowych mało obiektywne. W związku z tym aktywność sportową osób niepełnosprawnych ujmuje się jako „formę uczestnictwa w kulturze fizycznej (rekreacji fizycznej i sporcie), której głównym celem jest utrzymanie i rozwój sprawności funkcjonalnej odzyskanej w procesie rehabilitacji leczniczej, a w przypadku osób wyrażających potrzebę współzawodnictwa, dążenie do osiągania jak najlepszych rezultatów” [3]. Końcowy fragment zaproponowanej definicji odnosi się do sportu wyczynowego osób niepełnosprawnych.

3. Sport rekreacyjny osób niepełnosprawnych

Z przytoczonej powyżej definicji sportu osób z niepełnosprawnościami wyróżniamy sport rekreacyjny, w którym uczestnicy dążą przede wszystkim do utrzymania sprawności fizycznej, odprężenia psychicznego oraz dobrego samopoczucia. Rekreacja fizyczna to działalność polegająca na świadomym wyborze aktywności fizycznej w celu zaspokojenia określonych potrzeb. Potrzeby te mogą dotyczyć wyżycia się ruchowego, przyjemności z ćwiczeń, gry lub zabawy ruchowej, mogą wiązać się z redukcją tkanki tłuszczowej, poprawą kondycji fizycznej i sprawności ruchowej. W odniesieniu do zdrowia rekreacja fizyczna pełni dwie funkcje: kompensacyjną i profilaktyczną. Podejmowanie działalności rekreacyjnej wynika z potrzeby aktywności psychofizycznej, wypoczynku i relaksu, urozmaicenia życia czy też rozładowania napięcia emocjonalnego. Ćwiczenia rekreacyjne są atrakcyjną formą rehabilitacji ruchowej, a gdy trafnie się je zastosuje, uzyskuje się większe korzyści niż przy stosowaniu tradycyjnych form kinezyterapii.

Zastosowanie rekreacji fizycznej jako jednej z form aktywności ruchowej ma niebagatelne znaczenie dla jakości życia osób niepełnosprawnych, ponieważ zróżnicowane formy ćwiczeń rekreacyjnych pozwalają na ich uprawianie w prawie każdym okresie życia człowieka, a dzięki niewielkim modyfikacjom (lub nawet bez) mogą być uprawiane przez osoby niepełnosprawne fizycznie. Udział osób niepełnosprawnych w rekreacji fizycznej jest pożądaną formą spędzania czasu wolnego, ale poza funkcją terapeutyczną, powinien mieć wpływ na wydajniejszą pracę (czynny wypoczynek od obowiązków zawodowych), a także sprzyjać szerszym kontaktom społecznym. Nie bez znaczenia jest też fakt, że umiejętność i potrzeba aktywnego wypoczynku buduje pozytywny wizerunek osoby niepełnosprawnej. Udział w rekreacji fizycznej ułatwia samoocenę własnych możliwości, a w efekcie – aktywniejsze życie społeczne [3].

Zróżnicowane formy ćwiczeń rekreacyjnych pozwalają na ich uprawianie w prawie każdym okresie życia człowieka, a dzięki niewielkim modyfikacjom (lub nawet bez) mogą być uprawiane przez osoby niepełnosprawne fizycznie.

Rys. 4. Zajęcia sekcji Bocci przeprowadzane na Politechnice Opolskiej

Na szczególną uwagę zasługują te dyscypliny, które mają szczególne walory rekreacyjne, tj. których uprawianie wiąże się ze zmianą codziennego miejsca zamieszkania na przebywanie w środowisku naturalnym, w lasach, nad jeziorami, w górach itp. W tych kategoriach, do aktywności rekreacyjnych szczególnie atrakcyjnych zaliczyć należy wspólne wycieczki rowerowe, żeglarstwo, kajakarstwo, nurkowanie w okresie letnim czy też narciarstwo alpejskie w okresie zimowym.

4. Sport wyczynowy osób z niepełnosprawnościami

Sport wyczynowy charakteryzuje się daleko idącą specjalizacją, gdzie dominującym czynnikiem jest dążenie do uzyskania możliwie maksymalnego wyniku sportowego na prestiżowych zawodach sportowych, zarejestrowanych w kalendarzu sportowym danego związku sportowego. „Sport wyczynowy przybiera postać widowiska, którego uczestnikami są w zasadzie jednostki o nieprzeciętnych zdolnościach ruchowych i możliwościach psychofizycznych, poddające się intensywnemu treningowi oraz surowym rygorom życia osobistego” [3].

Rys. 5. Michael Jonek, student Politechniki Opolskiej i parakolarz na trasie 37. PKO Wrocław Maraton

Charakterystycznym czynnikiem w sporcie wyczynowym są szczegółowo opracowane przepisy, które mają zapewnić jednostkom współzawodniczącym jednakowe warunki wyjściowe dla rywalizacji sportowej, które odnoszące się do płci, ciężaru ciała, przedziału wieku, liczby współzawodniczących osób, stanu zdrowia, stroju i ekwipunku, przestrzennej pozycji wyjściowej, ilości i charakteru możliwych działań. Celem przepisów regulujących to zrównanie warunków wyjściowych jest:

  • wyeliminowanie nierównych okoliczności zewnętrznych środowiska fizycznego otaczającego zawodnika, w tym pewnych elementów sprzętu, którym się posługuje,
  • eliminowanie tych czynników wrodzonych, które mogłyby determinować uprzywilejowaną pozycję jednostki pod względem szans sukcesów w danej dziedzinie sportu,
  • pełna dostępność uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym dla ludzi wszystkich ras, narodów, klas, zawodów, kręgów kulturowych.

Chcąc precyzyjnie określić sport wyczynowy osób niepełnosprawnych, proponuje się, aby osoby niepełnosprawne fizycznie podejmujące wyczynową aktywność sportową kwalifikować na podstawie następujących kryteriów:

  • uprawianie sportu w formie zorganizowanej przynajmniej od roku (przynależność do klubu lub organizacji sportowej),
  • systematyczne uczęszczanie na treningi w wybranej dyscyplinie sportu adaptowanego (częstotliwość zależy od specyfiki dyscypliny sportowej),
  • udział w przynajmniej jednych zawodach sportowych. Biorąc jednak pod uwagę specjalne potrzeby (np. wyróżnienie sportowców niepełnosprawnych, których poziom zaangażowania w trening sportowy można porównać do wyczynowego uprawiania sportu przez osoby pełnosprawne) [3].

W praktyce każda dyscyplina sportu paraolimpijskiego, jeśli uprawiana jest w czasie wolnym, w gronie rodziny i znajomych, w celu samodoskonalenia i miłego spędzania czasu, traktowana może być jak element rekreacji osób niepełnosprawnych fizycznie.

5. Geneza ruchu paraolimpijskiego

Słowo „paraolimpijski” pochodzi od greckiego przyimka „para” i słowa „olimpijski”. Oznacza to, że Igrzyska Paraolimpijskie są równoległymi Igrzyskami Olimpijskimi i ilustrują, jak te dwa ruchy istnieją i funkcjonują obok siebie [4]. Miejsce doktora Ludwiga Guttmanna w historii powstania Igrzysk Paraolimpijskich jest powszechnie uznawane. Przez Papieża Jana XXIII nazwany został „Coubertinem Igrzysk Paraolimpijskich”. Doktor Guttmann dążył do poprawy perspektyw powojennych pacjentów z urazami kręgosłupa. Przypisuje mu się także pomysł wykorzystania sportu jako praktyki rehabilitacyjnej [5]. W dniu 29 lipca 1948 roku podczas ceremonii otwarcia Igrzysk Olimpijskich w Londynie doktor Guttmann zorganizował pierwsze zawody dla sportowców poruszających się na wózkach inwalidzkich, które nazwał Igrzyskami Stoke Mandeville. Uznaje się je za kamień milowy w historii paraolimpiady. Zawody przekształciły się następnie w Igrzyska Paraolimpijskie, które rozpoczęły się w 1960 roku w Rzymie.

,,Dla osoby niepełnosprawnej sport powinien być skutecznym środkiem przywracania kontaktu ze światem zewnętrznym, ułatwiając integrację tych osób ze społecznością obywatelską [6]”

— Ludwig Guttmann

Ideą ruchu paraolimpijskiego jest wiara, że sport paraolimpijski może generować zmiany w trzech kluczowych obszarach: postawy, mobilności i możliwości. Komitety paraolimpijskie dążą do zmiany nastawienie do osób z niepełnosprawnościami, chcąc zwiększyć ich mobilność i dostępność oraz zapewnić, że osoby niepełnosprawne mają równe szanse w edukacji, sporcie, opiece zdrowotnej i zatrudnieniu. Rzucają wyzwanie stygmatyzacji związanej z niepełnosprawnością, wzmacniają transformację społeczną, by uczynić społeczeństwo bardziej integracyjnym dla wszystkich. Jedna z podopiecznych Guttmanna, wielokrotna medalistka Letnich letnich Igrzysk Paraolimpijskich paraolimpijskich Caz Walton powiedziała:

,,Myślę, że Ludwig Guttmann dla nas — niepełnosprawnych ‒ zmienił świat, to co zrobił, to była całkowita zmiana postrzegania niepełnosprawności [7].”

Rys. 6. Sir Ludwig Guttmann podczas Igrzysk w Stoke Mandeville w 1949 r. [10]

6. Specyfika sportu osób z niepełnosprawnościami fizycznymi

Sport osób niepełnosprawnych, mimo iż coraz bardziej zbliżony do sportu osób w pełni sprawnych, charakteryzuje pewna specyfika. W przypadku osób niepełnosprawnych fizycznie, których organizmy nie funkcjonują w perfekcyjny sposób, na uwagę zasługuje przede wszystkim ich ciężka praca, która nigdy nie pozwoli im na osiągnięcie tak dobrych wyników, jak w przypadku osób w pełni (ponadprzeciętnie) sprawnych, co oczywiście nie deprecjonuje wysiłku podejmowanego przez osoby niepełnosprawne.

Chociaż osoby niepełnosprawne fizycznie wykorzystują te same walory sportu, „walczą” z nieco innymi przeciwnikami. W czasie swojej kariery sportowej przede wszystkim wielokrotnie przezwyciężają same siebie, udowadniając, że niepełnosprawność nigdy nie jest w stanie zmusić ich do rezygnacji z aktywności i samorozwoju. Co więcej, sport jest doskonałą okazją do odkrycia możliwości własnego rozwoju w sferze, która wydawała się w ich przypadku wyjątkowo trudna, czyli w doskonaleniu swojej sprawności ruchowej. Poza tym rywalizacja sportowa stwarza im szansę porównania własnych osiągnięć sportowych z osiągnięciami innych osób, znajdujących się w podobnej sytuacji życiowej [3].

Chociaż osoby niepełnosprawne fizycznie wykorzystują te same walory sportu, „walczą” z nieco innymi przeciwnikami. W czasie swojej kariery sportowej przede wszystkim wielokrotnie przezwyciężają same siebie, udowadniając, że niepełnosprawność nigdy nie jest w stanie zmusić ich do rezygnacji z aktywności i samorozwoju.

Specyfika sportu osób niepełnosprawnych polega też na wykorzystywaniu specjalistycznego sprzętu sportowego. Rozwój nowych technologii umożliwił osobom o znacznych uszkodzeniach narządu ruchu udział w rywalizacji sportowej w dyscyplinach, które wcześniej były dla nich całkowicie niedostępne. Przykładowo, zastosowanie konstrukcji monoski, umożliwiającej uprawianie narciarstwa w pozycji siedzącej, pozwoliło w konkurencjach alpejskich wystartować narciarzom z poważnymi dysfunkcjami w obrębie kończyn dolnych, a rozwój rowerów napędzanych ręcznie (ang. band-bike) wystartować w kolarstwie. Cały czas udoskonalany sprzęt (bardziej wytrzymały, lżejszy itd.) przyczynia się do osiągania coraz wyższego poziomu sportowego, a także zwiększa bezpieczeństwo zawodników [3].

Rys. 7. Trenerka Joanna Bek i Aleksandra Klisz medalistka Światowych Zimowych Igrzysk Olimpiad Specjalnych 2017 w Austrii (łyżwiarstwo szybkie)

7. Sukcesy polskich paraolimpijczyków

Sportowcy z niepełnosprawnościami w swoich zmaganiach sportowych osiągają imponujące rezultaty. Polskę na arenie międzynarodowej na imprezach rangi mistrzostwa świata czy Europy z sukcesami reprezentuje wielu parasportwców. Jednak dla każdego najważniejszą imprezą są odbywające się co cztery lata igrzyska paraolimpijskie.

Analizując jedynie trzy ostatnie imprezy tej rangi, podczas Igrzysk Paraolimpijskich w Londynie w 2012 roku zliczając ilość zdobytych medali oraz pobitych rekordów świata ogółem wśród Polaków, Paraolimpijczycy zdobyli aż 36 medali mając w swojej grupie 101 sportowców – uczestników. Na Igrzyskach Paraolimpijskich w Rio de Janeiro wywalczyli 39 medali (9 złotych, 18 srebrnych i 12 brązowych). Byli lepsi niż w Londynie, o 3 medale! Reprezentanci paraolimpijscy w klasyfikacji generalnej zajęli aż 10. miejsce spośród wszystkich 160 państw biorących udział, co jest rekordowo wysoką pozycją w dzisiejszych czasach. W Brazylii wystartowało 90 polskich sportowców.

Warto podkreślić, że w Rio de Janeiro Polacy zajmowali aż 19 razy czwarte miejsce, do wywalczenia medalu zabrakło niewiele. Na koncie Polaków są też trzy rekordy świata, trzy rekordy Europy, jeden rekord Igrzysk Paraolimpijskich, rekord Polski w pływaniu i wiele rekordów życiowych. Do Japonii na Igrzyska Paraolimpijskie w Tokio poleciało 89 sportowców z Polski. Jest to kolejny sukces naszych parasportowców. Biało-Czerwoni co prawda zdobyli 14 medali mniej niż pięć lat temu, ale dorobek 25 krążków dalej jest imponującym wynikiem, mając na uwadze to, jak bardzo mocno rozwinął się światowy poziom sportowy. Osiągnięcia medalowe polskich sportowców z paraolimpiad letnich zostały przedstawione w poniższej tabeli:

Tab. 1. Liczba zdobytych krążków medalowych przez polskich sportowców niepełnosprawnych podczas Letnich Igrzysk Paraolimpijskich [9]

Jak wnioskujemy z danych z Tabeli 1, zainteresowanie igrzyskami paraolimpijskimi rośnie z każdą kolejną edycją tej imprezy. Rekordowa liczba sportowców – 4393 wzięła udział w ostatniej paraolimpiadzie w Tokio. To poprawienie rekordu z Rio de Janeiro z 2016 roku, gdy na starcie stanęło 4329 osób. Wraz z ilościowym zainteresowaniem poziom prezentowanych przez zawodników również rośnie, różnice pomiędzy najlepszymi są coraz mniejsze. O trofea jest coraz trudniej. I to nie tylko dlatego, że wzrasta liczba uczestników, ale również i z tego powodu, że łączone są grupy niepełnosprawności. Już w Pekinie jeden komplet medali był przeznaczony dla kilku kategorii, a wcześniej dla poszczególnych. O wygranej decydują milimetry, setne sekundy, niewielkie detale, które mogą zadecydować o powodzeniu. Startujący w igrzyskach paraolimpijskich zawodnicy dążą do perfekcji na miarę swoich możliwości, jednak coraz trudniej przychodzi wywalczenie pozycji medalowych.

Osoby z dysfunkcjami pojawiający się na arenie międzynarodowej podobnie, jak w przypadku osób w pełni zdrowych muszą wiele kryteriów (np. odpowiednia ilość zawodników w danej kategorii, odpowiednia ilość reprezentantów różnych krajów), aby móc otrzymać stypendium bądź dodatkową nagrodę za swoje wyczyny i zdobycie nawet… złotego medalu. Jest to przykre, ponieważ wysiłek fizyczny, psychiczny i społeczny (można dodać) nie jest inny w porównaniu z olimpijczykami. Nie zostaje uwzględniony fakt, że cechą charakterystyczną dla sportu osób z niepełnosprawnościami jest wprowadzanie wielu klas sprawnościowych bądź kombinacji klas np. w pływaniu wyróżniamy ich aż 13. Takie zabiegi mają wprowadzić dla zawodników równe warunki rywalizacji, a nie mają bezpośredniego przełożenia w dyscyplinach sportu osób pełnosprawnych. Kryteria uzyskania stypendium dla olimpijczyków i paraolimpijczyków w wielu przypadkach pozostają bez zmian. Może dojść do sytuacji, w której na paraolimpiadzie pojawi się o jedną osobę mniej w danej klasie sprawnościowej i już nie kwalifikują się do stypendium. Pomimo zdobycia złotego medalu, bądź kilku medali czy pobicia rekordu świata.

Przykładów nie otrzymania wsparcia jest wiele, np. 6-krotna Mistrzyni Paraolimpijska Natalia Partyka, Mistrz Świata i Mistrz Paraolimpijski w skoku wzwyż – Maciej Lepiato, Mistrz Świata w biegach sprinterskich – Mateusz Michalski. Niestety, popularność parasportu wśród społeczeństwa jest niewielka. Transmisje z zawodów międzynarodowych rangi Mistrzostw Świata czy Europy są marginalne, znikome. Pozytywnym aspektem jest fakt, iż od paraolimpiady w Londynie w 2012 roku zaczynają się pojawiać relacje z najważniejszej dla każdego sportowca imprezy czterolecia. Szkoda, że informacje o rywalizacji osób z niepełnosprawnościami docierają tylko co 4 lata. W związku z tym wspieranie finansowe poprzez sponsorów również nie jest silne, ponieważ wiele osób nie zna tego typu przedsięwzięć. Dlatego, więc ogromne sukcesy sportowców z niepełnosprawnościami są traktowane „inaczej”, można śmiało powiedzieć „gorzej” w dalszym ciągu. Jednak pomimo niewiedzy innych osób, sportowcy niepełnosprawni wiedzą wiele. Wiedzą, że każdy bez wyjątku zdobyty przez nich medal (nawet na szczeblu krajowym, europejskim, czy światowym) jest dla nich bardzo cenny i ważny. Ponieważ są świadomi samodzielności, odpowiedzialności za siebie oraz ogromu wysiłku, jaki wkładają w sport, by dojść do takich rezultatów.

Rys. 8. Natalia Partyka – (tenis stołowy) Igrzyska Paraolimpijskie Tokio 2021 r. [11]

8. Znaczenie słowa sport

Zgodnie z definicją przyjętą w Europejskiej Karcie Sportu „sport” oznacza wszelkie formy aktywności fizycznej, które poprzez uczestnictwo doraźne lub zorganizowane, stawiają sobie za cel wypracowanie lub poprawienie kondycji fizycznej i psychicznej, rozwój stosunków społecznych lub osiągnięcie wyników sportowych na wszelkich poziomach. W definicji tej akcentuje się wartość rozwojową sportu, przejawiającą się we wszechstronnym wpływie aktywności sportowej nie tylko na organizm, ale na całego człowieka. Trzeba bowiem pamiętać, że uprawiając sport osoba rozwija także wartościowe cechy charakteru, takie jak: honor, godność, koleżeńskość, uczciwość. Istotą sportu, oprócz współzawodnictwa i dążenia do uzyskiwania jak najlepszych wyników, jest dążenie do rozwijania sprawności fizycznej i kształtowania higienicznego trybu życia oraz wychowanie i kształcenie w powiązaniu ze sztuką, rozrywką i zabawą. Poza tym sport dostarcza wiedzy o człowieku jako zintegrowanej jedności psychofizycznej, stwarzając sytuacje dogodne do sprawdzania możliwości ciała ludzkiego. Sport oddziałuje na człowieka poprzez wartości, które ze sobą niesie [3].

Uprawiając sport osoba rozwija także wartościowe cechy charakteru, takie jak: honor, godność, koleżeńskość, uczciwość. Istotą sportu, oprócz współzawodnictwa i dążenia do uzyskiwania jak najlepszych wyników, jest dążenie do rozwijania sprawności fizycznej i kształtowania higienicznego trybu życia oraz wychowanie i kształcenie w powiązaniu ze sztuką, rozrywką i zabawą.

Przedstawione powyższej cechy sportu nabierają szczególnego znaczenia w sytuacji, gdy uprawiają go osoby niepełnosprawne fizycznie, które poprzez sport adaptowany zaspokajają swoje specjalne potrzeby takie jak:

  • aktywność sportową można potraktować jako atrakcyjny rodzaj usprawniania ruchowego, wykorzystujący naturalne formy ruchu. Poprzez funkcję zdrowotną (ukierunkowaną na poprawę sprawności fizycznej, wytrzymałości i odporności organizmu itd.) sport pomaga kompensować określone dysfunkcje organizmu, wynikające z danego rodzaju niepełnosprawności;
  • wszechstronnie oddziałując na osobę, sport może być źródłem pozytywnych doświadczeń w różnych obszarach jej funkcjonowania. Pomaga odzyskać niezależność samoobsługową, poprawia samoocenę, kształtuje pozytywne cechy charakteru (samostanowienie, pewność siebie, wytrwałość w przezwyciężaniu własnych słabości i pokonywaniu trudności, otwartość na nowe wyzwania), ułatwia nawiązywanie trwałych związków z innymi, sprzyja integracji społecznej itp.;
  • sport jako intensywne doświadczenie różnych aspektów własnej cielesności, pozwala rozpoznać rzeczywiste możliwości uszkodzonego organizmu, wspomagając w ten sposób sterowanie i „zarządzanie” własnym ciałem, ułatwiając jego akceptację;
  • działalność sportowa sprzyja inicjowaniu i rozwijaniu aktywności własnej przez osoby niepełnosprawne [3].

Oddziałując wszechstronnie na osobę niepełnosprawną, sport stanowi źródło pozytywnych doświadczeń, pomagając jej w:

  • kompensowaniu zaistniałych dysfunkcji,
  • odzyskaniu niezależności samoobsługowej,
  • podniesieniu samooceny,
  • kształtowaniu wytrwałości w przezwyciężaniu własnych słabości,
  • pokonywaniu trudności.

Z kolei profesjonalizacja sportu adaptowanego sprawia, że staje się on coraz bardziej widowiskowy, a rozwój współpracy między organizacjami odpowiedzialnymi za sport osób pełno- i niepełnosprawnych przyczynia się do integracji obu środowisk sportowych. Dzięki temu możliwa jest popularyzacja sportu paraolimpijskiego w społeczeństwie, a także promocja pozytywnego wizerunku sportowca niepełnosprawnego. Dlatego też można przyjąć, że sport adaptowany (w tym uprawiany w formie wyczynowej), to z wielu względów bardzo atrakcyjna forma pomocy w rozwiązywaniu różnych specyficznych i niespecyficznych problemów, jakich doświadczają osoby niepełnosprawne fizycznie [3].

Rys. 9. Bartłomiej Mróz oraz Maria ,,Majka” Bartusz, brązowi medaliści mistrzostw świata w badmintonie dla osób niepełnosprawnych

Oto słowa sportowców, którzy wierzą w to, co robią i przedstawiają wartości jakie niesie za sobą bycie aktywnym fizycznie:

– Sport wyznacza nowe cele i dodaje wiary we własne możliwości – usprawnia i rozwija. Dzięki temu dochodzimy do siebie zarówno psychicznie jak i fizycznie [8].

– W kręgu sportowym łatwiej jest o motywację do większego wysiłku i przełamania swoich słabości. Gdyby nie sport, wielu z nas siedziało by w czterech ścianach domu z pilotem TV w ręku. A tak, dzięki uprawianiu różnych dyscyplin, ciekawie spędzamy czas, poznajemy wielu wspaniałych ludzi, nawiązujemy przyjaźnie, zwiedzamy kraj i świat. Sport dodaje pewności siebie i hartu ducha [8].

– W wodzie, na stadionach, boiskach, halach i na turystycznych szlakach czujemy się jak normalni ludzie [8].

– Sportu nie interesuje, kim jesteś, czy chodzisz normalnie, czy o kulach. Nie ważne, czy jeździsz na wózku, czy masz protezę. Sport wymaga od Ciebie zaangażowania, pasji i czasu. Wówczas z pewnością odwdzięczy się pozytywnymi rezultatami [Rafał Wilk]

„Sportu nie interesuje, kim jesteś, czy chodzisz normalnie, czy o kulach. Nie ważne, czy jeździsz na wózku, czy masz protezę. Sport wymaga od Ciebie zaangażowania, pasji i czasu. Wówczas odwdzięcza się pozytywnymi rezultatami.” – Rafał Wilk

9. Podsumowanie

Zadowolenie z uprawiania aktywności fizycznej lub sportu to jeden z determinantów jakości życia ludzi niepełnosprawnych [12]. Sport i wszelka aktywność fizyczna osób niepełnosprawnych nabiera we współczesnym świecie szczególnego znaczenia. Jak dowodzi literatura przedmiotu, uprawianie sportu jest szansą zarówno dla indywidualnego rozwoju, jak i społecznej integracji. W ten sposób osoba niepełnosprawna może zaspokajać swą potrzebę samorealizacji i społecznej akceptacji [13]. Tym samym uczestnictwo osób niepełnosprawnych w rekreacji fizycznej i sporcie nie tylko pełni funkcję terapeutyczną, ale i integracyjną. Nie bez znaczenia jest też fakt, że dodatkowe umiejętność psychomotoryczne — pozyskane i poprawiane dzięki aktywności fizycznej — budują pozytywny wizerunek osoby niepełnosprawnej w oczach innych ludzi. Uczestnictwo w sporcie przynosi zatem osobom z niepełnosprawnością fizyczną wiele wymiernych korzyści zdrowotnych i społecznych, a tym samym zmniejsza stygmatyzację społeczną i wydobywa ich potencjał rozwojowy [14]. Odpowiednio dobrana aktywność ruchowa, która dostarcza osobom niepełnosprawnym pozytywne doświadczenia, może skutecznie usunąć towarzyszące niepełnosprawności negatywne emocje w postaci depresji, lęku czy wstydu. Szeroko pojęte aktywizowanie, tworzenie możliwości, edukowanie i współdziałanie osób z niepełnosprawnościami poprzez różne formy aktywności fizycznej, w tym także sport — zarówno na poziomie amatorskim, jak i wyczynowym jest czynnikiem niezbędnym i wartym zwrócenia na ten aspekt większej uwagi i kierowanych środków. Aktywność fizyczna/sportowa w życiu osób z niepełnosprawnościami ma ogromne znaczenie. Jest to swego rodzaju kuźnia charakteru, w której osoby te wykuwają swoje umiejętności, które przenikają wszystkie sfery funkcjonowania.

Bibliografia

[1]Materiały szkoleniowe przygotowane przez Biuro Narodowe Stowarzyszenia Olimpiady Specjalne – Polska Oparte o Oficjalne Przepisy Sportowe Special Olympics, Listopad 2014.

[2] Archiwum wyników Paraolimpiad, strona Międzynarodowego Komitetu Paraolimpijskiego,https://db.ipc-services.org/sdms/hira/web/medal-standings/code/PG1972, 20 grudzień 2021.

[3] KOPER M.; TASIEMSKI T.: Miejsce sportu w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych fizycznie. Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania. Nr III/2013, Poznań 2013.

[4] History of the Paralympic movement, strona Międzynarodowego Komitetu Paraolimpijskiego, www.paralympic.org/ipc/history , 20 grudzień 2021.

[5] REISMULLER R.; PARRY J.: The Kladruby Games, the Paralympics, and the pre-history of disability sport. AUC KINANTHROPOLOGICA, 2017.

[6] SOBIECKA J.: Sport inwalidów – wyobcowany krąg ludzi?, „Postępy Rehabilitacji” 1999, Nr 13 (3), s. 119–127 (cytat na s. 119).

[7] Śladami Ludwiga Guttmanna – twórcy Paraolimpiady, strona portalu go.wrocław.pl,https://www.wroclaw.pl/go/wydarzenia/sport-i-rekreacja/1323898-sladami-ludwiga-guttmanna-tworcy-paraolimpiady, 21 grudzień 2021.

[8] AMANOWICZ-SĘKTAS A.: Sport jest dla wszystkich, [w:] Udział osób niepełnosprawnych w życiu społecznym, kulturalnym oraz politycznym. Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepełnosprawnościami Socius Nr 3/2009, Warszawa 2009.

[9] Archiwum wyników Paraolimpiad, strona Międzynarodowego Komitetu Paraolimpijskiego,https://db.ipc-services.org/sdms/hira/web/index, 20 grudzień 2021.

[10] Paralympique Ludwig Guttmann, strona casdenhistoiresport, https://casdenhistoiresport.fr/exposition/exposition-augmentee/1948-londres-ludwig-guttmann-paralympique, 21 grudzień 2021.

[11] Natalia Partyka: mam wspaniałe wspomnienia ze Stanów Zjednoczonych, strona Polskiedgo Związku Tenisa Stołowego, https://www.pzts.pl/aktualnosci/natalia-partyka-mam-wspaniale-wspomnienia-ze-stanow-zjednoczonych/, 21 grudzień 2021.

[12] PIESZAK E.: Aktywność fizyczna a jakość życia osób z ograniczoną sprawnością. Wydawnictwo Ecologia Humana, Bydgoszcz 2012.

[13] CHIN-JU H.; BRITTAIN I.: Negotiating Identities Through Disability Sport, „Sociology of Sport Journal” nr 23, August 2006.

[14] NADOLSKA A.; KOPER M.: Możliwości kształtowania Ja cielesnego osób niepełnosprawnych poprzez ich uczestnictwo w sporcie dostosowanym, w: S. Kowalik (red.), Kultura fizyczna dla osób niepełnosprawnych. Studia z dostosowanej aktywności ruchowej, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne / GWP, Gdańsk 2009.

Zdjęcie na górze – www.freepik.com